ในสมัยก่อนหรือแม้แต่ในปัจจุบัน เชื่อว่าหลายคนคงเคยถูก ปู่ ย่า ตา ยาย หรือ พ่อ แม่ สั่งสอนห้ามทำโน่นทำนี่ ด้วยเหตุผลที่อธิบายได้ยาก และบางครั้งดูราวไร้เหตุผล แต่เราลูกๆหลานๆ ก็มักยอมปฏิบัติตาม แม้ในใจอาจะคัดค้านหรือนึกสงสัยอยู่บ้าง แต่ก็น่าแปลกที่ว่าสิ่งที่คนโบราณบอกต่อกันมาเพื่อดูแล ตักเตือน และสั่งสอนลูกๆหลานๆด้วยห่วงใย เหล่านี้ หลายสิ่งหลายอย่างก็ช่วยให้เกิดความปลอดภัยต่อชีวิตและทรัพย์สินอย่างไม่น่าเชื่อ เหตุใดจึงเป็นเช่นนั้น เหตุผลก็คือ สิ่งที่ห้ามเหล่านี้ล้วนเป็น “โบราณอุบาย” อันหมายถึงวิธีอันแยบยลที่มีมาช้านาน ในการตักเตือนหรือขู่ให้กลัว กับสิ่งที่จะเกิดขึ้น เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดอุบัติเหตุหรืออันตรายกับบุคคล ซึ่งมักขึ้นด้วยคำว่า “ห้าม” หรือ “อย่า” โดยมีเจตนาหรือจุดมุ่งหมายแฝงอยู่ในข้อห้ามนั้นๆ
บรรพบุรุษของเราได้ใช้ภูมิปัญญาแฝงไว้ในโบราณอุบายแต่ละเรื่อง โดยกำหนดอุบายไว้ในข้อห้ามคำสอนสำหรับบุคคลทุกวัยและทุกเพศ สำหรับวัยเด็กมักมีอุบายแฝงไว้มากกว่าวัยอื่น อีกทั้งมีความเกี่ยวข้องกับ เพศหญิงมากกว่าเพศชาย ทั้งนี้เนื่องจากเด็กและเพศหญิงเป็นบุคคลที่ต้องได้รับการดูแลเอาใจใส่มากกว่าวัยและเพศอื่น
ปัจจุบันนี้ โบราณอุบายเป็นเพียงข้อห้ามคำสอนสืบต่อกันมา บางเรื่องก็ยังสามารถนำมาปรับใช้กับชีวิตประจำวันได้ เช่น อุบายเกี่ยวกับคุณธรรม จริยธรรม การวางตัว การเป็นกุลสตรี แต่บางเรื่องก็ไม่สามารถนำมาใช้ได้ในยุคปัจจุบัน เพราะความเจริญทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ได้ก้าวหน้าไปอย่างมาก ประกอบกับบริบทและปัจจัยต่าง ๆ ได้เปลี่ยนแปลงไปจากอดีต
อย่างไรก็ดี โบราณอุบายหลายเรื่องก็ได้มีการสืบทอดจนเกิดเป็นขนบธรรมเนียมประเพณีในภูมิภาคต่างๆ ของไทยอย่างน่าสนใจ ดังนั้น สวช. จึงขอนำตัวอย่างมาถ่ายทอดเพื่อให้เห็นคุณค่าและภูมิปัญญาของบรรพบุรุษของเรา อันจะนำมาซึ่งความเข้าใจในรากฐานความคิด ตลอดจนวิถีชีวิต วัฒนธรรมของคนที่แตกต่างกันแต่สามารถอยู่ร่วมกันอย่างสันติสุขต่อไป


“ภูมิปัญญาแฝงในโบราณอุบาย”

บรรพบุรุษของเราใช้ภูมิปัญญาแฝงไว้ในโบราณอุบายแต่ละเรื่อง ด้วยข้ออ้างในหลากหลายลักษณะ เช่น การอ้างผีสางเทวดา สิ่งที่อยู่เหนือธรรมชาติ อันตราย และความไม่เป็นสิริมงคลต่อชีวิต เป็นต้น อีกทั้งยังกำหนดอุบายไว้ในข้อห้ามคำสอนตามความเหมาะสมกับวัยและเพศของบุคคลไว้อย่างลุ่มลึก แนบเนียน และเหมาะสม เช่น วัยเด็กจะอ้างผีเพื่อให้เกิดความกลัว วัยผู้ใหญ่โบราณอุบายจะปรับเปลี่ยนไปเป็นเรื่องคุณธรรม ความกตัญญู ความรับผิดชอบ และมีความเกี่ยวข้องกับการประกอบอาชีพ ส่วนผู้หญิงที่อยู่ในวัยสาวนั้นก็จะมีโบราณอุบายเกี่ยวกับเรื่องเพศ การวางตัวเป็นกุลสตรี เป็นต้น
อ.ประคอง นิมมานเหมินท์ ได้ให้คำจำกัดความ “ภูมิปัญญา” ว่าหมายถึง ความรู้หรือระบบความรู้ ที่มนุษย์ค้นพบหรือคิดค้นขึ้น เพื่อให้สามารถดำรงชีวิตอยู่ได้อย่างมั่นคงปลอดภัย มีความสะดวกสบาย สุขสงบและบันเทิงใจ โดยภูมิปัญญาจะมีอยู่ในทุกเรื่อง เช่น ภูมิปัญญาในการสร้างที่อยู่อาศัย การทำมาหากิน การผลิตและการถนอมอาหาร การดูแลรักษาสุขภาพอนามัย การสร้างสรรค์งานศิลปะ ตลอดจนภูมิปัญญาในการเสริมสร้างความสัมพันธ์และความมั่นคงปลอดภัยของครอบครัวและสังคม เป็นต้น
สำหรับโบราณอุบายที่จะนำมาเล่าเป็นตัวอย่างนั้น มาจากงานวิจัย เรื่อง “การศึกษาโบราณอุบายจากคอลัมน์ภูมิปัญญาชาวบ้านในนิตยสารแม่บ้าน” ของ นางพรนิภา บัวพิมพ์ โดยทุนอุดหนุนจากสำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ (สวช.) ซึ่งได้กล่าวถึงโบราณอุบายใน ๕ ลักษณะ ดังนี้ ๑. โบราณอุบายที่มีจุดมุ่งหมายเพื่อป้องกันอันตราย ๒. โบราณอุบายที่มีจุดมุ่งหมายเพื่อให้มีความสำรวมระวัง ๓. โบราณอุบายที่มีจุดมุ่งหมายเพื่อความสะอาดและสุขอนามัย ๔. โบราณอุบายที่มีจุดมุ่งหมายเพื่อความเป็นระเบียบเรียบร้อย และ ๕. โบราณอุบายที่มีจุดมุ่งหมายประเภทเบ็ดเตล็ด ทั้งหมดล้วนเป็นข้อห้ามที่บางเรื่องเรายังได้ยินปู่ ย่า ตา ยาย ห้ามกันมาจนถึงปัจจุบัน บางเรื่องก็ไม่เคยได้ยิน หรือคุ้นหูเลย แต่ในทุกเรื่องนั้นล้วนแฝงคำสอนไว้อย่างแนบเนียน

ขอบคุณมาก นี่แหละภูมิปัญญาของคนโบราณ

ห้ามร้องเพลงขณะกิข้าว จะได้แฟนแก่

ที่จริง กัวข้าวติดคอ กลัวกริยาไม่สวยงาม

อย่างนี้ใช่มั้ยครับ

เคยคิดเหมือนกันครับ แต่ไม่เคยแน่ใจ

อ้างถึง:

จิงอะ...มีแต่คุณแม่บอกว่า ห้ามกินข้าวไม่เกลี้ยงชาม เพราะหน้าจะไม่เกลี้ยง ตอนนี้หน้าเรียบเนียน แต่ได้ไขมันสะสมตามขอบเอวแถมมาด้วย 555 เอิ๊กส์

อ้างถึง:

งั้นต้องให้แฟนกินข้าวเหลือ เหลือไว้หน่อยซิครับ ไม่งั้นห่วงยางจะสะสมมากขึ้น